සළායතන
යනු චක්ඛායතනය (ඇස), සෝතායතනය (කණ), ඝානායතනය (නාසය), ජිව්හායතනය (දිව), කායාතනය (කය), යන දැනීම් ඇතිවන
ස්ථාන පහ සහ මනායතනය (මනස) විඤ්ඤාණ ධාතුවය. විඤ්ඤාණය නිසා හටගත් නාම රූප වර්ධනය වී මෙම ආයතන හය
පහල වේ. මනායතනය පහල වන්නේ නාම යයි කියන ලද චෛතසිකයන්ගේ වර්ධනයෙනි.
ආයතන
යනුවෙන් මෙහි අදහස් කෙරෙන්නේ කිසියම් අරමුණක් ඔස්සේ කිසියම් කාරණයක් ගලායාමට
සලස්වන්නා වැනි අරුතකි. අරමුණු ගනිමින් විඤ්ඤාණ පරම්පරාව ඉදිරියට ගලායාමට සලස්වා
එයින් සංසාරය දිග්ගස්සන හෙයින් ද, ඒවා හි කුසල්, අකුසල් රැස්වන නිසා ද, එම සය තැන
ආයතන නම් වේ.
යමෙක්
තම ඇසින් ප්‍රිය කෙරෙන රූපයක් දැක ඊට ආශා කරමින් එය ලබා ගැනීමට හොඳ හා නරක දෑ
සිදුකරයි. අප්‍රිය රූපයක් දැක ඊට ද්වේශ කරයි. එය විනාශ කිරීමට තැත් කරයි. කුසල් හා
අකුසල් රැස් වන්නේ එම ක්‍රියාවන් හේතුවෙනි. සංසාරය දිගුවන්නට එයම හේතු වේ.
කාම
ලෝකයෙහි මේ ආයතන සයම පහල වේ. රූප ලෝකයෙහි පහල වන්නේ චක්ඛායතනය, සෝතායතනය, මනායතනය
යන තුන පමණි. අරූප භවයෙහි මනායතනය පමණක් පහල වේ.
